Ένας ιολόγος για τον κορονοιό

Ο Πίτερ Πιοτ είναι μια θρυλική μορφή της Ιολογίας. Διευθυντής σήμερα του φημισμένου London School of Hygiene and Tropical Medicine και επιστημονικός σύμβουλος της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για τη διαχείριση της πανδημίας, είναι ίσως πιο γνωστός ως ένας από τους επιστήμονες που ανακάλυψαν τον ιό του Εμπολα – στο Ζαΐρ, σε ηλικία μόλις 27 ετών. Ηταν επίσης ιδρυτικός εκτελεστικός διευθυντής της UNAIDS και αναπληρωτής γενικός γραμματέας του ΟΗΕ από το 1995-2008. Στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ», μιλάει για τα λάθη και τις επιτυχίες της Ε.Ε. στη διαχείριση της πανδημίας, το τι γνωρίζουμε για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, το χρονοδιάγραμμα της επιστροφής στην κανονικότητα, τους λόγους που οδεύουμε προς μια «εποχή των πανδημιών» και άλλα πολλά.

– Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας σχετικά με την εξέλιξη της πανδημίας;
– Εχω δύο φόβους: ο ένας αφορά τον ιό και ο άλλος την κοινωνία. Σχετικά με τον ιό, ο μεγάλος μου φόβος είναι ότι θα μεταλλαχθεί σε τόσο ριζικό βαθμό που τα εμβόλια που έχουμε δεν θα λειτουργούν. Η πιθανότητα αυτή δεν είναι πολύ μεγάλη, αλλά θα μπορούσε να συμβεί. Ο άλλος μου φόβος είναι ότι θα υπάρξει εφησυχασμός στην κοινωνία. Κατανοώ ότι ο κόσμος έχει φτάσει στα όριά του – το ίδιο ισχύει και για εμένα. Μας λείπει η κοινωνική ζωή και η οικονομία υποφέρει. Αν όμως βιαστούμε να χαλαρώσουμε τα μέτρα, θα πληρώσουμε ένα πολύ βαρύ τίμημα σε ανθρώπινες ζωές.

– Η Ε.Ε. προετοιμάζεται για το ενδεχόμενο επικίνδυνων μεταλλάξεων. Πώς εξελίσσεται αυτή η προσπάθεια – σε επίπεδο επιστημονικό, ρυθμιστικό, αλλά και σχετικά με τις δυνατότητες παραγωγής;
– Ενα από τα διδάγματα αυτής της επιδημίας είναι ότι δεν μπορούμε να παίρνουμε τίποτα ως δεδομένο. Υπάρχει τώρα μία πρωτοβουλία με ένα ελληνικό όνομα, HERA, που θα είναι αντίστοιχη της αμερικανικής BARDA και θα ενισχύσει την ανάπτυξη των νέων αυτών εμβολίων. Δεν μιλάμε μόνο για χρηματοδότηση της έρευνας συμμετέχουν οι ίδιες οι εταιρείες, είχαμε δύο συναντήσεις με τους διευθύνοντες συμβούλους τους, υπό τον συντονισμό της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Η ρυθμιστική πτυχή που αναφέρατε είναι κρίσιμη: να μην σπαταλήσουμε χρόνο σε αχρείαστη γραφειοκρατία. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων, που θεωρώ ότι έχει κάνει εξαιρετική δουλειά, εξετάζει τώρα τα κριτήρια για την έγκριση παραλλαγών των υφιστάμενων εμβολίων, ώστε να μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους χωρίς να χρειάζεται να περάσει ένας χρόνος κλινικών δοκιμών. Εχουμε ένα πρότυπο γι’ αυτό: το εμβόλιο για τη γρίπη.

εαν θελετε να διαβασετε περισσοτερα καντε κλικ

Η διαδικασία πάει καλά, θα ενεργοποιηθεί τώρα και το ευρωπαϊκό δίκτυο κλινικών δοκιμών, και πιστεύω ότι έως το φθινόπωρο ή τον χειμώνα κάποια από αυτά τα εμβόλια δεύτερης γενιάς θα είναι έτοιμα. Η μεγαλύτερη πρόκληση, όπως έχουμε μάθει με επώδυνο τρόπο, θα είναι να παραχθούν σε επαρκείς ποσότητες. Πολλοί, εμού συμπεριλαμβανομένου, υποτιμήσαμε το μέγεθος της πρόκλησης αυτής.
 
– Επιστρέφοντας προς το παρόν στα εμβόλια πρώτης γενιάς: Τι γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή για τον βαθμό στον οποίο αποτρέπουν, εκτός από την εκδήλωση ασθένειας, και τη μετάδοση του ιού; Ποιες είναι οι εκτιμήσεις για τη διάρκεια της ανοσίας που προκαλούν τα εμβόλια;
– Είναι κατ’ αρχάς ξεκάθαρο ότι όλα τα διαθέσιμα εμβόλια είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά στην αποτροπή θανάτων, νοσηλειών και σοβαρών μορφών της νόσου γενικότερα. Αυτό είναι πολύ καλή είδηση. Σημαίνει ότι σε λίγο καιρό, παρότι θα συνεχίσουν να σημειώνονται ξεσπάσματα μετάδοσης του ιού στην Ευρώπη, η θνησιμότητα θα είναι πολύ χαμηλή. Η αποτελεσματικότητα αυτή ισχύει και απέναντι στις πιο σημαντικές παραλλαγές του ιού – το βρετανικό και το νοτιοαφρικανικό στέλεχος.

Σχετικά με τη μετάδοση, πιθανότατα τα εμβόλια την αποτρέπουν στις περισσότερες αλλά όχι σε όλες τις περιπτώσεις. Περιμένουμε να προκύψουν περισσότερα δεδομένα. Παρακολουθούμε πολύ προσεκτικά το Ισραήλ, που έχει τον υψηλότερο δείκτη εμβολιασμού στον κόσμο. Η εικασία μου είναι ότι τουλάχιστον οι μισοί εμβολιασμένοι δεν θα μεταδίδουν πλέον τον ιό. Αλλά δεν έχουμε ακόμα σαφή εικόνα.

Το ίδιο ισχύει, ακόμα περισσότερο, και για το τρίτο, πολύ σημαντικό ερώτημα: τη διάρκεια της ανοσίας. Κάποιοι επιστήμονες μιλούν για μόλις έξι μήνες, άλλοι για τουλάχιστον τρία χρόνια. Πιθανότατα θα είναι μια μεικτή εικόνα. Σε άτομα άνω των 70 ετών, σαν εμένα, η ανοσία υποχωρεί πολύ πιο γρήγορα από ό,τι σε νεότερους, υγιείς ανθρώπους. Αυτό είναι σημαντικό στην περίπτωση της COVID-19, γιατί ξέρουμε ότι οι πιο ηλικιωμένοι είναι οι πιο ευάλωτοι. Ενας άλλος παράγοντας είναι η πιθανότητα εμφάνισης παραλλαγών που δεν θα καλύπτονται από τα εμβόλια. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η κυβέρνηση αποφάσισε ότι το φθινόπωρο, πριν από την έναρξη της περιόδου των λοιμώξεων του αναπνευστικού, θα χορηγηθούν ενισχυτικές δόσεις των εμβολίων, χωρίς να είναι σαφές ακόμα αν αυτό αφορά μόνο τους πιο ευάλωτους ή τους πάντες. Η εκτίμησή μου πάντως είναι ότι τα εμβόλια θα μας παρέχουν προστασία για αρκετά χρόνια, εκτός αν προκύψει κάποια πολύ δυσάρεστη παραλλαγή του ιού – στην οποία περίπτωση θα χρειαστούμε τα εμβόλια δεύτερης γενιάς.

– Εχουμε καλύτερη εικόνα πλέον για το ποσοστό του πληθυσμού, ή του ενήλικου πληθυσμού, που πρέπει να εμβολιαστεί για να φτάσουμε τον στόχο της ανοσίας της αγέλης;
– Η ανοσία της αγέλης επιτυγχάνεται όταν έχουν εμβολιαστεί ή έχουν νοσήσει αρκετοί άνθρωποι, ώστε να περιορίζεται σημαντικά η δυνατότητα του ιού να εξαπλωθεί περαιτέρω. Η επιστημονική συναίνεση αρχικά κινείτο γύρω στο 70% του ενήλικου πληθυσμού. Ωστόσο τώρα, με το βρετανικό στέλεχος, κάποιοι μιλούν για 80%, ενώ ορισμένοι θεωρούν ότι πρέπει το ποσοστό να είναι επί του συνολικού πληθυσμού, γιατί τα παιδιά, παρότι σπάνια νοσούν, μεταδίδουν κι αυτά τον ιό. Προσωπικά, φοβάμαι ότι το ποσοστό θα αποδειχθεί αρκετά υψηλό – 80% του συνολικού πληθυσμού ή παραπάνω. Για εμένα αυτό είναι κίνητρο για να εμβολιάσουμε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Σε θερμά κλίματα, πάντως, ενδέχεται το ποσοστό να είναι κάπως χαμηλότερο· στα πιο κρύα μέρη ο κόσμος τείνει να συγκεντρώνεται περισσότερο σε εσωτερικούς χώρους, διευκολύνοντας τη διασπορά.  

– Πώς θα εξελιχθεί τους επόμενους μήνες στην Ευρώπη η πορεία επιστροφής σε κάποιας μορφής κανονικότητα;
– Ο κρίσιμος παράγοντας θα είναι η εμβολιαστική κάλυψη. Η Ελλάδα, παρεμπιπτόντως, βλέπω ότι τα πάει καλά με τους εμβολια-σμούς. Το Ηνωμένο Βασίλειο τα πήγε πολύ άσχημα στον έλεγχο της διασποράς, μετρά πλέον 126.000 νεκρούς – πολύ λίγες χώρες έχουν περισσότερους. Τα πήγε όμως πολύ καλά στην εκστρατεία εμβολιασμού. Εμβολιάζουν επτά ημέρες την εβδομάδα, ακόμα και την Κυριακή του Πάσχα εμβολιάστηκαν 100.000 άτομα. Είναι σαν μια στρατιωτική επιχείρηση. Εως το τέλος Ιουνίου θα έχουν εμβολιαστεί όλοι οι ενήλικοι Βρετανοί με τουλάχιστον μία δόση.

Η υπόλοιπη Ευρώπη είναι κάπως πιο πίσω. Εκτιμώ ότι μάλλον η επιστροφή στην κανονικότητα θα έλθει λίγο μετά το καλοκαίρι. Βέβαια, σε μέρη όπως η Ελλάδα, αν όντως έχει εμβολιαστεί το 57% του πληθυσμού της έως τα τέλη Ιουνίου, όπως προβλέπει η Κομισιόν, αυτό θα βοηθήσει πολύ. Και με τον καλό καιρό και τη μεταφορά της κοινωνικής ζωής σε υπαίθριους χώρους, θα είναι εφικτή μια μορφή κανονικότητας.

Ωστόσο, πρέπει να έχουμε υπόψη μας την περίπτωση της Χιλής, όπου έχουν προχωρήσει με μεγάλη ταχύτητα τους εμβολιασμούς, παρ’ όλα αυτά αντιμετωπίζουν τώρα σημαντική έξαρση της επιδημίας. Κι αυτό γιατί χαλάρωσαν πρόωρα τα περιοριστικά μέτρα και ο ιός άρχισε να εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα.

Η «εποχή των πανδημιών»

– Μελετάτε μολυσματικές ασθένειες εδώ και σχεδόν πέντε δεκαετίες. Τι κάνει τον νέο κορωνοϊό να ξεχωρίζει; Γιατί έχουμε οδηγηθεί, από έναν κόσμο στον οποίο ο καθηγητής σας σάς έλεγε ότι «δεν υπάρχει μέλλον στη μελέτη των μολυσματικών νόσων», σε μια εποχή όπου η μία πανδημία διαδέχεται την άλλη με αυξανόμενη συχνότητα;  
– Από το 2014, μετά την επιδημία του Εμπολα, εκφωνούσα μια ομιλία με τίτλο: «Είμαστε έτοιμοι για την επόμενη πανδημία;». Η απάντηση ήταν «όχι». Γνωρίζαμε, εμείς οι ιολόγοι, ότι θα ερχόταν σύντομα η επόμενη πανδημία και το εφιαλτικό σενάριο συνδύαζε μετάδοση μέσω του αναπνευστικού και υψηλή θνησιμότητα. Για τον Εμπολα δεν ανησυχούσα ποτέ πολύ. Η θνησιμότητα είναι πολύ υψηλή, αλλά για να τον κολλήσεις απαιτείται πολύ στενή επαφή – δεν μεταδίδεται επειδή είσαι στο λεωφορείο ή σε ένα εστιατόριο με κάποιον φορέα. Επιπλέον, ήταν κρίσιμο το γεγονός ότι ο νέος κορωνοϊός μεταδίδεται από ασυμπτωματικούς φορείς – όπως το HIV, παρεμπιπτόντως. Αλλά ξεχωρίζει επίσης εξαιτίας του τεράστιου οικονομικού αντίκτυπου και της φτώχειας, που είναι συνέπειες της αναστολής της οικονομικής δραστηριότητας για να περιοριστεί η εξάπλωσή του.Το εφιαλτικό σενάριο για το μέλλον είναι νέες επιδημίες ασθενειών εξίσου μεταδοτικών όσο η COVID-19, αλλά πιο θανατηφόρων – ή ασθενειών κατά των οποίων δεν θα μπορέσουμε να παραγάγουμε εμβόλια. Φαίνεται ότι εισερχόμαστε σε αυτό που ο Τόνι Φάουτσι, αλλά κι εγώ, έχουμε αποκαλέσει «εποχή των πανδημιών», με ολοένα και συχνότερη μετάδοση ασθενειών από άγρια αλλά και οικόσιτα ζώα. Ζούμε σε δυσαρμονία με τη φύση. Φαινόμενα όπως ο υπερπληθυσμός, η αστικοποίηση, οι παγκόσμιες αλυσίδες προμήθειας τροφίμων, η αυξημένη κινητικότητα των ανθρώπων ανά τον κόσμο, όλα ευνοούν την εμφάνιση και τη διασπορά νέων ιών. Γι’ αυτό υπάρχει τεράστια ανάγκη για διεθνή συνεργασία, γιατί πλέον κάτι που συμβαίνει 5.000 χιλιόμετρα μακριά μπορεί πολύ γρήγορα να γίνει παγκόσμιο πρόβλημα.

Πιθανό να γίνει ενδημικός ο ιός, αλλά με χαμηλή θνησιμότητα

– Θα γίνει η COVID-19 μόνιμο κομμάτι της ζωής μας, όπως η γρίπη; Αν συμβεί αυτό, θα υποχωρήσει ο φόβος που προκαλεί, καθώς ένας συνδυασμός εμβολίων και θεραπειών θα καταστήσει τον ιό ακίνδυνο για υγιείς ανθρώπους;
– Είναι πολύ πιθανό να γίνει ενδημικός ο ιός, με άλλα λόγια να συνεχίσει να κυκλοφορεί, π.χ. στα παιδιά, με εποχικά ξεσπάσματα πιο έντονα στα πιο ψυχρά κλίματα. Αλλά η θνησιμότητα θα είναι πολύ χαμηλή. Ο μικρός αριθμός παραλλαγών που θα έχουν σημασία για την ανθρώπινη υγεία θα αντιμετωπιστεί με παραλλαγές των εμβολίων. Αλλά θεωρώ ότι η εξάλειψη του ιού είναι μια ψευδαίσθηση. Μόνο ένας ιός που προσβάλλει τους ανθρώπους έχει εξαλειφθεί: η ευλογιά.

Σχετικά με το άλλο σας ερώτημα: πριν από ένα χρόνο, νοσηλευόμενος με COVID-19 και λαμβάνοντας αναπνευστική υποστήριξη, θεωρούσα ότι σε ένα χρόνο θα έχουμε αποτελεσματικές θεραπείες αλλά μάλλον όχι εμβόλια. Τελικά συνέβη το αντίθετο. Η θεραπευτική αγωγή θα είναι σύνθετη υπόθεση. Τα αντιιικά, όταν προκύψουν, θα πρέπει να χορηγούνται στην αρχή της εμφάνισης των συμπτωμάτων – ιδανικά διά του στόματος, σκευάσματα που θα αγοράζονται από το φαρμακείο. Στη δεύτερη φάση θα χρειάζονται ανοσοτροποποιητικά φάρμακα, όπως η δεξαμεθαζόνη, που χαλιναγωγούν την αντίδραση του ανοσοποιητικού ώστε να μην προκαλέσει αυτό τη ζημιά. Και φυσικά υπάρχουν και οι θεραπείες με τα μονοκλωνικά αντισώματα, που όμως είναι πολύ στοχευμένες και δεν λειτουργούν απέναντι σε όλα τα στελέχη του ιού.

– Αυτή την εβδομάδα είχαμε νέες εξελίξεις σχετικά με τις σπάνιες παρενέργειες του εμβολίου της AstraZeneca. Θα έπρεπε ο κόσμος να ανησυχεί για το συγκεκριμένο εμβόλιο; Σας ανησυχούν εσάς οι χειρισμοί των εθνικών εμβολιαστικών αρχών, που μοιάζουν να εντείνουν τον σκεπτικισμό απέναντι στο εμβόλιο στο όνομα της καταπολέμησής του;
– Είναι ένα πολύ δύσκολο ζήτημα. Φαίνεται όντως ότι το εμβόλιο προκαλεί αυτά τα σπάνια θρομβοεμβολικά επεισόδια. Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο με τα εμβόλια. Ενα άτομο στο ένα εκατομμύριο ανθρώπων που κάνουν το εμβόλιο για τον κίτρινο πυρετό πεθαίνει. Εγώ το έχω κάνει τρεις φορές και κάθε φορά είχα μια μικρή ανησυχία. Είναι κάτι που πρέπει να εξεταστεί πολύ σοβαρά, να δούμε ποιες ομάδες του πληθυσμού είναι πιο επιρρεπείς – φαίνεται ότι είναι κυρίως νεότερες γυναίκες.

Το πρόβλημα προκύπτει όταν πολιτικοί παίρνουν αποφάσεις που θα έπρεπε να λαμβάνονται με επιστημονικά κριτήρια. Το κρίσιμο ερώτημα είναι: πόσο ρίσκο είμαστε διατεθειμένοι να ανεχθούμε ως κοινωνία; Μιλάμε για ένα καλό εμβόλιο, το οποίο έχει ήδη σώσει πολλές ζωές, αλλά οι παρενέργειες, παρότι σπάνιες, είναι πραγματικές. Δεν αρκεί λοιπόν να μιλάμε απλώς για τη σχέση κόστους – οφέλους. Πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνηση για τυχόν ενδείξεις και συμπτώματα. Είχαμε π.χ. κάποια κρούσματα αναφυλαξίας με το εμβόλιο της Pfizer. Τα εμβολιαστικά κέντρα όμως ήταν προετοιμασμένα και δεν πέθανε κανείς.

Σε σχέση με τις αλλαγές πολιτικής των εμβολιαστικών αρχών, μπορεί να είναι όπως τα λέτε. Στην αρχή η οδηγία ήταν να μην χορηγείται στις μεγαλύτερες ηλικίες, τώρα είναι η αντίθετη. Για διαφορετικούς λόγους φυσικά, αλλά έχει προκληθεί ευλόγως σύγχυση στον κόσμο. Πρέπει να είμαστε απολύτως διαφανείς και να εξηγήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Δεν πρέπει να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι πάμε να κρύψουμε κάτι.

– Δεν έχει δικαιωθεί το Ηνωμένο Βασίλειο για τη στρατηγική της μιας δόσης; Δεν πρέπει να κινηθούν στην ίδια κατεύθυνση τα κράτη-μέλη της Ε.Ε.;
– Ημουν επικριτικός απέναντι στη στρατηγική αυτή, με την εξαίρεση της AstraZeneca. Για τα εμβόλια των Pfizer-BioNTech και της Moderna δεν υπάρχουν δεδομένα για να υποστηρίξουν τη μεγαλύτερη χρονική απόσταση μεταξύ των δύο δόσεων. Και επειδή μιλάμε για μια εντελώς νέα τεχνολογία, το mRNA, είμαι υπέρ μιας πιο συντηρητικής προσέγγισης – η δεύτερη δόση να μη γίνεται μετά τις οκτώ εβδομάδες, που ήταν το μεγαλύτερο διάστημα που δοκιμάστηκε στις κλινικές δοκιμές.

– Ποιο ήταν το μεγαλύτερο λάθος της Ε.Ε. στη διαχείριση της πανδημίας; Ποια ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία της;
– Η κοινή προμήθεια των εμβολίων, με διανομή βάσει πληθυσμιακών κριτηρίων, ήταν η σωστή επιλογή. Χωρίς αυτήν, τα μικρότερα κράτη-μέλη ίσως ακόμα και τώρα να μην είχαν εμβόλια – ή θα τα είχαν πληρώσει πολύ ακριβά. Η Κομισιόν επίσης κατάφερε να περιορίσει την αρχική κακοφωνία, όπου κάθε κράτος-μέλος δρούσε μονομερώς, κλείνοντας σύνορα και επιβάλλοντας απαγορεύσεις εξαγωγών ειδών προσωπικής προστασίας.

Από την άλλη, όπως προανέφερα, δεν δόθηκε αρκετό βάρος στο θέμα της παραγωγικής ικανότητας. Αν η AstraZeneca είχε τηρήσει τις δεσμεύσεις της, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θα θεωρείτο σήμερα ηρωίδα. Αλλά δεν ήμασταν έτοιμοι για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα στην παραγωγή. Επιπλέον, ορισμένα κράτη-μέλη ξεκίνησαν τους εμβολιασμούς μόλις στα μέσα Ιανουαρίου, ενώ τα εμβόλια ήταν διαθέσιμα αμέσως μετά τα Χριστούγεννα. Και έχουν υπάρξει και παραφωνίες στην επικοινωνία, με την Κομισιόν και ορισμένα κράτη-μέλη να βρίσκονται ενίοτε σε διαφορετικό μήκος κύματος.

Μια νέα κανονικότητα τον Ιούνιο

https://www.kathimerini.gr/society/561326593/mia-nea-kanonikotita-ton-ioynio/

12.04.2021